Hoe inclusief is kinder-tv anno 2022?

Google je op ‘Disney karakters met een handicap’ dan verschijnt een lijst clichématige cartoons: piraten met missende ledematen (Peter Pan), dwergen die in het bos wonen (Sneeuwwitje), een dementerende oma in een rolstoel (Coco) en een blinde dame die bij iedere beweging op het nippertje gered wordt van misstappen die ze zelf niet ziet (The princess and the frog).

Nog langer is de lijst met (menselijke) dieren met een beperking die moeten zorgen voor de komische noot: een vis met geheugenverlies (Finding Dory), een haan met dyspraxie (Moana), een doofstomme kat (Pinokkio) en zo kunnen we nog wel even doorgaan.

Handicap als curiositeit

Disney heeft een aardig archief aan gehandicapte karakters, barstensvol stereotypering. Eerlijk is eerlijk… Zelfs een vooruitstrevend en innovatief bedrijf als Disney is nou eenmaal ‘slechts’ een product van de tijd. Ten tijde van de klassieke Disneyfilms werd het hebben van een handicap gezien als curiositeit en een probleem van het individu. Zelfs de prachtige Ariël uit De kleine Zeemeermin (1989) wordt een komische rariteit wanneer ze eenmaal beperkt raakt door haar stemverlies.

Klaar met stigma’s

Fast forward naar 2022. Stigmatisering is uit den boze in films en andere media. Ook Disney is zich hiervan al een aantal jaren bewust en introduceert steeds vaker karakters met een beperking. Zo zien we in de tv-serie Kim Possible de tiener Felix, die met zijn geavanceerd uitgeruste rolstoel zo nu en dan meegaat op missie.

Ook de Disney Junior series worden steeds inclusiever met ‘rollende’ karakters. (Denk aan prinses Christina uit Elena van Avalor en Marian Locks uit Goldie & Bear.) Het hoe en waarom van de beperking wordt in de series niet besproken. Desalniettemin spelen de beperking of hulpmiddelen van de karakters vaak een rol in de verhaallijn. (Het is namelijk wel heel handig dat Felix zijn rolstoel – wanneer nodig – ineens kan vliegen.)

Gewoon hoe het is

Anders is dat bij één van de meest recente Disney karakters met een handicap: Massimo Marcovaldo (Luca). Vader, visser en toevallig geboren zonder rechterarm. Los van een scène waarin de nors uitziende visserman een grap maakt over zijn missende ledemaat, is zijn handicap de rest van de film totaal niet van belang. Het is gewoon zo.

Ook andere studio’s steeds inclusiever

Ook Pixar, Dreamworks en de onbekendere animatiestudio’s zijn bezig met een inhaalslag op het gebied van inclusie. In het – bij kids immens populaire – Paw Patrol (Nickelodeon), redden pratende puppy’s de Avonturenbaai van gevaar en ongemak. De show introduceert in seizoen zeven een nieuwe held in de vorm van Rex: een gehandicapt hondje in een rolstoel.

Nickelodeon werkte al eerder aan inclusieve karakters in de animatieserie Madagascar: A Little Wild. Waarin aapje Dave doof is en communiceert middels American Sign Language. Zijn zusje Pickles fungeert als tolk.

Rolling Free

Dreamworks doet er nog een schepje bovenop in de animatieserie Spirit: Riding Free. Niet alleen verscheen in 2020 de rolstoelafhankelijke Eleanor in de serie… Het karakter wordt ook ingesproken door Cassidy Huff- een actrice met dwerggroei, slechthorendheid en bijziendheid. In het echte leven zit Cassidy ook in een rolstoel.

Superhelden met een beperking

Ook het superheldengenre blijft niet achter. Daredevil is met zijn blindheid één van de bekendste actiefiguren met een beperking. Maar waar Daredevil zijn krachten en status te danken heeft aan zijn beperking, worden Marvels nieuwste superhelden met een handicap steeds toegankelijker, en hebben niet alle beperkingen een supernatuurlijke functie. Sterker nog, in de nieuwste superheldenserie ‘Hawkeye’ zien we dat held Clint Barton – door zijn explosieve verleden – een gehoorbeschadiging heeft opgelopen. Hoewel de held daar prima mee kan leven, ervaart hij alle perikelen die komen kijken bij het leren omgaan met een recente beperking – bijvoorbeeld wanneer je vijand je gehoorapparaat uit je oor trapt en je dwingt om te liplezen. Je kent het wel.

Een mooie rol hierin is weggelegd voor actrice Alaqua Cox. De actrice is zelf volledig doof en heeft een prothese aan haar rechterbeen. Ze speelt de rol van wraakzuchtige vijand met verve. De geruchten gaan dat er een spin-off komt waarin het karakter van Alaqua de hoofdrol speelt. Het zou voor het eerst zijn dat een dove actieheld een eigen film krijgt.

Starten bij de allerkleinsten

Dat jeugdshows steeds inclusiever worden is belangrijk. Want juist op jonge leeftijd hoor je te leren dat er overal mensen met een handicap zijn, en dat dit heel normaal is. Daarom zoomen we toch ook even in op één van de meest bekende kinderprogramma’s die we kennen: Sesamstraat! Hoe inclusief is de beroemdste straat ter wereld?

In de Nederlandse versie zien we af en toe kinderen met een handicap in een gastoptreden een boekje lezen met Ieniemienie en Tommie. In de Amerikaanse variant was van 1993 tot 2001 zelfs een vaste bewoonster te zien met een handicap: kindactrice Tarah Schaeffer – geboren met Osteogenesis Imperfecta – deed bijna negen jaar lang elke week spelletjes met Big Bird (Pino) en Elmo in haar rolstoel. Waarbij Tarah en de poppen vaak nadachten over hoe hun spelletjes toegankelijk gemaakt kunnen worden.

In 2017 introduceerden de Amerikaanse makers een pop met een beperking: de vrolijk gele muppet Julia heeft autisme. Julia doet dingen ‘net even wat anders’. Zo heeft ze af en toe wat meer rust nodig, en reageert ze niet altijd op alles dat tegen haar wordt gezegd. De andere muppets vinden dat niet gek, ze houden gewoon wat meer rekening met haar. Het is nog niet duidelijk of Julia ook in de Nederlandse show te zien zal zijn.

Korte animaties over autisme

Disney-Pixar heeft bij de start van Disney+ de serie Spark Shorts gelanceerd. Dit zijn losstaande lowbudget producties waarmee nog onbekende regisseurs en schrijvers zichzelf mogen bewijzen. Dit levert prachtige creaties op. Eén van de bekendere uit de serie is de film Float. Gebaseerd op het echte levensverhaal van regisseur Bobby Rubio en zijn autistische zoontje.

Realistisch boottochtje

Ook regisseur Erica Milsom liet zich inspireren door haar ervaring met autisme voor haar Short animatie Loop. Waarin de neurotypische Marcus en de non-verbaal autistische Renee samen in een kano belanden. Met z’n tweetjes in een boot op het water is communicatie belangrijk. Maar hoe doe je dat als je niet dezelfde taal spreekt? Renee is het eerste non-verbale autistische karakter in een animatie. De actrice die Renee inspreekt is ook gediagnosticeerd op het autistisch spectrum en communiceert voornamelijk non-verbaal. De makers van Loop hebben veel tijd en aandacht besteed aan het zo realistisch mogelijk neerzetten van haar karakter. En dat is te zien in de kleinste details: van de manier waarop ze de knopjes op haar telefoon indrukt, tot de stim-bewegingen die ze maakt. Over alles is nagedacht. Een pluspuntje voor Disney hiervoor!

We want more

Samengevat: representatie van handicaps op tv is een hot topic. Toch is het nog altijd zoeken naar een speld in een hooiberg als het gaat om herkenbare karakters met een beperking in kinderfilms en tv-series. Zo zien we voornamelijk in Nederlandse producties nog te weinig inclusieve karakters en verhaallijnen. Productiehuizen zoals Disney en Pixar nemen gelukkig steeds meer het voortouw. Belangrijk, want juist voor kinderen is de behoefte naar herkenbaarheid groot. Met creatieve experimenten zoals Spark Shorts en het casten van acteurs met een handicap wordt steeds meer ruimte gecreëerd voor inclusie op de buis.